فرهنگ، نیازمند بازنگری دوباره
شهرام اقبال زاده
نویسنده و مترجم
صحبت درباره وضعیت فرهنگ در سال‌های اخیر و مقایسه آن با دوره‌های گذشته را با یک شوخی آغاز می‌کنم؛ به نظر من آنقدر متولیان فرهنگی طی سال‌های قبل در زمره شاگرد تنبل‌ها قرار گرفته بودند که مسئولان فرهنگی این سه- چهار سال با همه کم و کاستی هایشان شاگرد زرنگ به شمار می‌آیند. از شوخی که بگذریم دولت روحانی در شرایطی زمام امور را به دست گرفت که کشور با شرایطی بحرانی روبه‌رو بود. مدت‌ها بود که فرهنگ و اهالی‌اش با محدودیت‌های بسیاری دست و پنجه نرم می‌کردند؛ کتاب و صنعت نشر هم از این مسأله جدا نبود.
مشکلات متعدد در تمام بخش‌های مختلف کشور و فرهنگ منجر به آن شد که روز به روز شمارگان کتاب‌ها با کاهش قابل توجهی روبه‌رو شود. کاهش سرسام‌آوری که در آن هشت سال سرعتی شگرف به خود گرفت، این در حالی است که در سال‌های ابتدایی وقوع انقلاب در کشورمان شمارگان کتاب بسیار بالا رفته بود و کتابخوانی هم گسترش قابل توجهی پیدا کرده بود.
البته این اقبال به کتاب و کتابخوانی چندان طولانی مدت ادامه پیدا نکرد و تقریباً می‌توان گفت در دهه دوم پیروزی انقلاب سیری نزولی پیدا کرد. اما سرعت این کاهش هیچگاه به اندازه هشت سالی که آقای احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس جمهور، دولت را در دست داشت افزایش پیدا نکرد.
تصمیم گیری‌ها و برخوردهای اشتباهی که در آن هشت سال اتفاق افتاد نشر و حوزه کتاب را به بدترین شرایط ممکن دچار کرد. از همین رو زمانی که بحث انتخاب رئیس جمهوری برای دولت یازدهم مطرح شد از میان نامزدها و شعارهای آنان، حرف‌های آقای روحانی بهتر بود و اغلب اهالی فرهنگ و هنر به ایشان رأی دادند. او از استقلال اهالی نشر و حرمت آنان سخنان خوبی به میان آورد، گرچه از حرف تا عمل فاصله بسیاری است. به هر حال شرایط هم به گونه‌ای نبود که بتوان یک شبه تمام ویرانی‌های آن چند سال را اصلاح کرد. با این همه باید ببینیم چه میزان از آن وعده‌ها محقق شدند، زمانی که نخستین وزیر فرهنگ دولت یازدهم سرکار آمد حرف‌های بسیار صریحی درباره سانسور زد. او گفت که تصمیم به حذف ممیزی گرفته‌اند اما بعد از مدتی گفت که می‌خواهیم ممیزی را به خود ناشران بسپاریم. طبیعی است که بیشتر ناشران از این پیشنهاد استقبالی نکردند. ناشران که قبول نمی‌کنند با دست خود کتاب افرادی که در عرصه نشر مشغول فعالیت هستند را سانسور کنند.
از همین رو دوباره شرایط ممیزی به روال قبل بازگشت، البته یکسری از کتاب‌هایی که در دولت سابق مدت‌ها اسیر پیچ و خم‌های ممیزی شده بودند اجازه نشر پیدا کردند. کتاب‌هایی که اغلب آنها مشکل خاصی هم نداشتند اما اجازه نشر نداشتند.
با وجود این نمی‌توان اینگونه تصور کرد که شرایط خیلی بهتر شده و دیگر هیچ مشکلی در عرصه نشر وجود ندارد. کتاب‌های ادبی، حتی در حوزه کودک و نوجوان با مشکلاتی در ارتباط با کسب مجوز نشر روبه‌رو هستند. علاوه بر این شرایط اقتصادی نشر هم همچنان با مشکلات متعددی روبه‌رو است. گرچه تأکید می‌کنم که این مسأله از همان سال‌ها شتاب گرفته و به سال‌های اخیر محدود نمی‌شود. البته همان گونه که اشاره شد اقدامات خوبی در این دولت انجام شده از جمله مؤسسه خانه کتاب هر از چندی برای اهالی کتاب و پیشکسوتان این عرصه برنامه‌های بزرگداشتی برگزار می‌کند که قابل تقدیر است. برای بیمه اهالی کتاب هم اقداماتی انجام شده که البته با موانعی روبه‌رو است، از جمله اینکه متقاضیان باید حتماً سابقه 10 سال بیمه داشته باشند که این خود مانع بزرگی به شمار می‌آید. این اقدام چندان فراگیر نیست و باید موانع آن برداشته شود. امیدواریم اقدامات خوب تنها نمادین نبوده و فراگیر شوند و بی‌برنامگی‌هایی که تا به امروز و طی سال‌ها شاهد آنها بوده‌ایم ادامه پیدا نکند. در عرصه فرهنگ امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند به بازنگری هستیم. باید فراخوانی داده شود تا تمام دوستداران و فعالان عرصه کتاب، فارغ از هر گونه نگاه حزبی یا سیاسی گردهم جمع شده و چاره‌ای برای مشکلات فعلی بیندیشند. البته در این بین نباید از نقش پررنگ تشکل‌های غیردولتی هم غافل شد، به هر حال هیچ کدام از افراد به تنهایی نمی‌توانند کاری پیش ببرند. کتاب و نشر شرایطی بحرانی دارد و باید فکری به حال آن اندیشید، نهادها و ارگان‌های دولتی و حکومتی هم باید دست به دست هم بدهند تا به مرور شاهد حل مشکلات این بخش از فرهنگمان باشیم. کتاب و صنعت نشر امروز به عزمی ملی، همگرایی و همدلی نیاز دارد.
دانلود تمام صفحات این نسخه
