فرصت طلایی رسانه‌ها برای پمپاژ نشاط جمعی
دکتر حسین امامی: نوروز فرصتی برای رسانه هاست تا روحیه جمعی و نشاط اجتماعی را بالا ببرند
گروه زندگی / نوروز در پیش است و همه ما می‌دانیم که خوب یا بد، درست یا نادرست، زندگی بسیاری از ما در تعطیلات نوروزی گره محکمی با تلویزیون خواهد خورد. طبعاً انتظاری که از تلویزیون در طول تعطیلات نوروزی می‌رود، آن است که بتواند ایام نوروز را به کام تماشاگرانش شیرین کند. پخش یک فیلم سینمایی کمدی یا برنامه‌ای متشکل از لحظات شادی‌آفرین هر یک می‌توانند به نوعی زمینه برای شادی هر فرد را به وجود آورند. البته چنان که می‌دانیم رسانه تنها به تلویزیون محدود نمی‌شود؛ دیگر رسانه‌ها نیز می‌توانند هر کدام به سهم خود و بنا به کارکرد و حوزه تأثیری که دارند، در شاد کردن مخاطب و سپس خانواده و جامعه مؤثر باشند. به هر حال مردم هر جامعه‌ای – بخصوص در تعطیلاتی طولانی چون تعطیلات نوروزی- حق دارند که شاد باشند. حالا فرقی نمی‌کند که این شادی از چه کانالی به آنها انتقال می‌یابد. اما لابد قبول دارید که وقتی این شادی برگرفته از الگوهای بومی ایرانی باشد، بسیار ارزشمندتر و مفیدتر خواهد بود. الگویی که باید قبول کنیم، امروز، در بیشتر تولیدات رسانه‌ها چه دیداری، چه شنیداری و چه نوشتاری چندان پررنگ نیست. در این خصوص که واقعاً رسانه‌های ما تا چه میزان می‌توانند شادی و نشاط را به جامعه منتقل کنند، به گفت‌و‌گو با دکتر حسین امامی، پژوهشگر رسانه‌های نوین نشسته‌ایم.
با توجه به کارکرد رسانه‌ها آیا پرداختن به بحث شادی در رسانه‌ها آن‌طور که باید مورد توجه قرار گرفته است؟
شاید بیشترین انتظار از رسانه‌ها در بحث شادی از رسانه دیداری شامل شبکه‌های تلویزیونی کشورمان باشد تا رسانه‌های چاپی. اما در پاسخ دقیق به این سؤال که «رسانه‌ها چقدر به شادی می‌پردازند؟» باید به نتایج کار پژوهشی مثل پرسش از مخاطبان رسانه‌ها یا تحلیل محتوای پیام ارتباطی آنها مراجعه کنیم ولی آنچه می‌توان از روی تجربه و به طور ذهنی گفت، این است که شادی رنگ و بوی بسیار کمتری در شبکه‌های تلویزیونی کشورمان دارد. گرچه در سال‌های اخیر با راه‌اندازی شبکه‌های مختلف مانند شبکه نسیم، رسانه ملی سعی کرده تا شادی را به خانه‌ها بیاورد، ولی واقعیت این است که از موفقیت چندانی برخوردار نبوده است. در هر حال، گذشته از بحث رسانه‌ها، نوعی سنگینی و غمگینی، امروزه به یک فرآیند اجتماعی در نزد بسیاری از ما تبدیل شده است و ظاهراً «شادی» از فراموش شده‌ترین مفاهیم فرهنگی کشورمان محسوب می‌شود.
از آنجا که فواید شادی می‌تواند در زندگی فرد، خانواده و اجتماع تأثیر مستقیم داشته باشد، آثار بودن یا نبودن شادی در زندگی ما چگونه خودش را به رخ می‌کشد؟
شادی باعث گسترش ارتباطات اجتماعی و ایجاد تفاهم و تعامل با همنوعان می‌شود. طبیعی است که با افزایش شادی، عصبانیت در خانه و خیابان و تنش و برخورد فیزیکی کاهش می‌یابد و به دنبال آن جرایم نیز کاهش می‌یابد. یقیناً اگر فضای شاد و باطراوتی در جامعه حاکم باشد از فشارهای روحی و روانی جامعه کاسته می‌شود. حتی تحقیقات مختلف نشان می‌دهد اثر شادی در محل کار می‌تواند به افزایش کارایی و بهره‌وری بینجامد.
همبستگی و استحکام خانواده یکی از آثار وجود شادی و نشاط در میان اعضای خانواده است اما متأسفانه امروز شاهد این استحکام در میان خانواده‌ها نیستیم. فکر نمی‌کنید رسانه‌ها در این زمینه بی‌تفاوت عمل کرده‌اند؟
فراموش نکنیم که رسانه نمی‌تواند به تنهایی باعث استحکام یا کاهش استحکام خانواده‌ها باشد، بلکه تنها به‌عنوان یک عامل مؤثر می‌توان از رسانه‌ها نام برد. ارتباطات چهره به چهره در این میان و شکل و کیفیت برقراری این ارتباط در همبستگی و استحکام خانواده مؤثرتر خواهد بود.
علاوه بر این، کاهش آمار امید به زندگی در میان ایرانیان و همچنین افزایش بیماری‌های روحی و جسمی از آثار نبود شادی در جامعه است. به نظر شما رسانه‌ها چگونه می‌توانند از روند
رو به بالای رشد این آمار جلوگیری کنند؟
شادی شاخصی برای توسعه اجتماعی است . امید به آینده و امید به زندگی از شادی ریشه می‌گیرد. نقش رسانه در افزایش امیدواری مردم به موضوع اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی بر‌می‌گردد. رسانه‌ها در تقویت و تضعیف نظم اجتماعی نقش دوگانه‌ای دارند. آنها، هم می‌توانند موجب همبستگی ملی و وحدت نمادین شوند و هم می‌توانند به اختلاف و بی‌اعتمادی در میان مخاطبان دامن بزنند. بنابراین سیاستگذاران رسانه‌ای نباید از موضوع تقویت اعتماد و افزایش روحیه امید و امیدواری غافل شوند. افزون بر آن توجه به کارکرد آموزشی رسانه که ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی را ترویج کنند و با قدرت اقناعی و تبلیغی خود، مشارکت مدنی افراد جامعه را افزایش دهند بر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی مؤثر است.
متأسفانه امروز شاهد افزایش شادی‌های کاذب و مجازی نیز در میان خانواده‌ها هستیم. آیا با توجه به ورود به عصر ارتباطات و گسترش رسانه‌های مجازی این شادی‌های مجازی می‌تواند جایگزین شادی‌های واقعی در میان خانوده و سپس اجتماع باشد؟
تأثیر سرگرمی‌های الکترونیکی خصوصاً تلویزیون و اینترنت در خصوصی کردن اوقات فراغت بسیار مهم است. تحقیقی چند سال پیش در بریتانیا انجام شده بود که دسترسی به اینترنت وسیله‌ای برای شادتر زیستن افراد طبقه متوسط جامعه و بالاخص زنان بود. حتی سایت‌های شبکه‌های اجتماعی فرصتی برای کاربران برای نشان دادن خود و بیان دیدگاه‌های آنها به وجود آورد که به نوعی موجب رضایت ارتباطی کاربران شد. رضایت ارتباطی زمانی حاصل می‌شود که خشنودی یا انتظارات ارتباطی فرد از فرآیند ارتباطی برآورده شود. رضایت ارتباطی با متغیرهایی چون خودگشودگی، شکل‌گیری و پیشرفت ارتباط رابطه دارد و باعث می‌شود تا کاربر به شادی برسد. ولی این شادی عمق و عمر ماندگارتری نسبت به دیگر فعالیت‌های شادی‌ساز دارد. از این رو است که به آن شادی مجازی گفته می‌شود ولی در اصل این یک رضایت ارتباطی است تا شادی. جالب اینکه رضایت ارتباطی دختران بیش از پسران در فضای مجازی است. اما استفاده طولانی مدت از این رسانه‌ها اثرات نامطلوبی به همراه دارد که علاوه بر کاهش رضایت ارتباطی، موجب اضطراب، افسردگی و عصبانیت می‌شود. به گونه‌ای که استفاده مفرط باعث اعتیاد اینترنتی و افسردگی کاربر نیز خواهد شد.
به گفته بسیاری از مخاطبان عملکرد کنونی رسانه‌ها بیشتر در جهت ایجاد فضایی غمگین بوده تا شادی و نشاط. شما چقدر با این موضوع موافق هستید و چه راهکاری برای رسانه‌ها در جهت کاهش غم در میان خانواده‌های ایرانی پیشنهاد می‌کنید؟
من هم به‌عنوان یک مخاطب رسانه، فضای غمگین را از محتوای غیرخبری رسانه‌ها احساس می‌کنم. اما بخش قابل توجهی از این فضای غمگین به ساختار اجتماعی و فرهنگی ما نیز بر می‌گردد. بنابراین خیلی سخت است که انتظارمان را از رسانه بالا ببریم و بگوییم رسانه، بخصوص در ایامی چون ایام نوروز، باید در جهت کاهش غمگینی مردم برنامه‌ریزی کند و حرف آخر را بزند. البته نمی‌توان منکر شد که نوروز فرصتی برای رسانه هاست تا بتوانند روحیه جمعی و نشاط اجتماعی را بالا ببرند و قدری نشاط به زندگی مردم پمپاژ کنند. نه می‌شود و نه می‌توان چنین فرصتی را منکر شد. هرچند رسانه تنها یکی از عوامل است و عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند. با همه این‌ها، می‌خواهم بگویم در این فرصت رسانه تا حدی می‌تواند برای تغییر فرهنگ غمگینانه به شادی، ساختارشکنی هم بکند.
دانلود تمام صفحات این نسخه
