عامه‌پسندی را محکوم نکنیم‌

مریم شهبازی خبرنگار  
امروز «دانیل استیل» هفتاد‌و‌یک ساله می‌شود؛ نویسنده‌ای که می‌توان او را از مشهورترین سردمداران ادبیاتی دانست که شاید مورد قبول خیلی‌ها نباشد: ادبیات عامه‌پسند. بخشی از ادبیات که چه بخواهیم چه نخواهیم با اقبال زیادی از سوی توده مردم حتی در کشورهایی مواجه است که سرانه مطالعه بالایی دارند. استیل را می‌توان از خوش‌شانس‌های این بخش دانست؛ اقتباس‌های متعدد سینمایی، فروش 580 میلیون نسخه‌ای، ترجمه به حداقل 28 زبان زنده و حضوری تقریباً دائمی در فهرست پرفروش‌های نشریات؛ نشریاتی همچون نیویورک تایمز، گاردین و حتی سایت‌هایی نظیر آمازون از جمله مواردی‌ست که می‌توان آنها را گواهی بر قرارگرفتن او در ردیف نویسنده‌های به اصطلاح «بست سِلِر» دانست. تولد این گونه ادبی را محصول پاورقی‌های نشریات خانوادگی می‌دانند؛ داستان‌هایی که ابتدا مهمان صفحات مجله‌ها و روزنامه‌ها بودند و بعد از مدتی در قالب کتاب منتشر می‌شدند. «تهران مخوف» نوشته مرتضی مشفق کاظمی را از نخستین پاورقی‌های فارسی می‌دانند که البته در کنار آثاری همچون «شوهر آهوخانم» نوشته علی محمد افغانی و کمی نزدیک‌تر «بامداد خمار» نوشته فتانه حاج سیدجوادی از مشهورترین آثار فارسی این حوزه هم هستند.
با وجود اقبالی که این قبیل کتاب‌ها در جلب نظر توده مردم دارند اما کتابخوان‌های حرفه‌ای و نویسندگان ادبیات جدی میانه چندانی با آنها ندارند و حتی این ادبیات را عاملی در کاهش سطح سلیقه مطالعاتی مردم می‌دانند.
مهشید میرمعزی، مترجم نام‌آشنای حوزه ادبیات هم از آن دسته افرادی‌ست که تأکید دارد سلیقه مطالعاتی‌اش با این کتاب‌ها همخوانی ندارد اما به «ایران» می‌گوید: «کتاب‌های عامه‌پسند معمولاً حضوری دائمی در قفسه‌های کتابفروشی‌های جهان دارند. شاید باورتان نشود ولی این مدت به هر کشوری که رفته‌ام تقریباً محال بوده که با آثار جوجو مویز که او هم از نویسندگان عامه پسند جهانی ست روبه‌رو نشوم».
پای گفته‌های نویسندگان عامه‌پسند در کشور خودمان که بنشینید اغلب از نگاه‌های به اصطلاح از بالا به پایین نویسندگان ادبیات جدی گلایه می‌کنند. با این همه میرمعزی می‌گوید: «این که منِ نویسنده یا مترجم کتاب‌های این حوزه را نمی‌پسندم دلیل نمی‌شود که نگاه تحقیرآمیزی به نویسندگان یا خوانندگان آن داشته باشم.
در کشورهای دیگر هم نویسندگان، ادبیات عامه‌پسند را قبول ندارند. اما مثل ایران نیست که رفتاری تحقیر‌آمیز نسبت به نویسندگان این بخش داشته باشند، به هر حال حتی در کشورهای غربی هم این کتاب‌ها مخاطبان بیشتری دارند.»
با وجود گفته‌های میزمعزی برخی کتاب‌های این حوزه کمی خوش‌شانس‌تر بوده‌اند و حتی هرازگاهی نویسندگان و منتقدان ادبیات موسوم به روشنفکری را هم وادار به تعریف و تمجید کرده‌اند. سه اثری که در سطرهای بالایی به آنها اشاره شد در کشور خودمان از این جمله هستند که آنان را کتاب‌هایی مابین ادبیات عامه‌پسند و جدی می‌دانند. ماجرای عشقی پرفراز و نشیب میان پسری ثروتمند و دختری فقیر یا بالعکس؛ خیانتی که در نهایت به ازدواجی رؤیایی ختم می‌شود و موضوعاتی اینچنینی محتوای اغلب این قبیل کتاب‌ها هستند؛ کتاب‌هایی که در اغلب آنها مضمون به ساختار ادبی ارجحیت دارد.
میرمعزی یکی از دلایل توجه توده مردم را به کتاب‌های عامه‌پسند  تلاش آنان برای فرار از مشکلات زندگی امروز می‌داند و می‌گوید: «مردم ما آنقدر غرق مشکلات ریز و درشت شده‌اند که عجیب نیست اگر حوصله مطالعه آثار جدی را نداشته باشند. خوانندگان این قبیل کتاب‌ها اغلب به دنبال پناهگاهی هستند تا آنها را قدری از دنیای واقعی دور کرده و وارد کاخ آرزوهایشان کند.»
با این حال همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد برخی معتقدند کتاب‌های عامه پسند منجر به کاهش سطح سلیقـــــــــــه مردم می‌شوند و ازاین جهت با انتشار آنها مخالفتی جـــدی دارند. اما میرمعزی و بسیاری دیگر از اهالی کتاب باوجود دور بودن سلیقه شخصی شان از مطالعه این قبیل کتاب‌ها نظر دیگری دارند، این مترجم ادبیات آلمانی ادامه می‌دهد: «اگر فرض را براین بگذاریم که از 10 هزار خواننده این کتاب‌ها پانصد نفر آنها هم جذب مطالعه آثار جدی شوند اتفاق خوبی ست. به هر حال نمی‌توان منکر این شد که کتاب‌های آسان‌خوان می‌تواند بهانه‌ای برای ادامه جدی‌تر مسیر مطالعه شوند.
البته این کتاب‌ها به گمانم نکته منفی هم دارند، شما اگر نگاه کنید پایان این کتاب‌ها اغلب به ماجرایی خوش ختم می‌شود، دختر یا پسری جوان که باوجود مواجه  شدن با خیانت درنهایت با جوانی سوار بر اسب سپید ازدواج می‌کند! همین باعث می‌شود مخاطب جوان گمان کند در دنیای واقعی هم این‌گونه است و دربرخورد با شرایط زندگی شان دچار توهم شوند.»